MAKALAH
“Ningkataken
Kaprigelan Pacaturan Basa Jawi
Kanthi Cara
Ingkang Kalangkung Pepak”
BAB I
PURWAKA
A.
Lelandhesaning Masalah
Wonten ing jaman globalisasi punika, kathah pemuda
ingkang mboten trampil anggenipun micara Basa Jawi. Masalah punika
dipunsebabake amargi pemuda luwih kasengsem nyinauni basa manca kayata Basa Cina,
Basa Inggris, Basa Perancis, Basa Jepang, Basa Korea, tinimbang basanipun
piyambak. Pramila tambah dangu sekedhik sanget tiyang ingkang migunakake Basa Jawi
minangka basa padinan.
Ing
sajroning Basa Jawi ngandung budaya lan adat istiadat kang sae. Kayata
unggah-ungguhing basa nalika micara kaliyan tiyang ingkang luwih sepah. Basa
Jawi ngajaraken marang pamuda lan sadaya masyarakat babagan unggah-ungguhing
basa, sopan santun marang sapada lan tiyang ingkang sepah.
Warisan budaya saking para
leluhur punika kathah ingkang saged dipun sinau dening kawula muda. budaya adi luhur
punika ugi saged paring pambiyantu para muda ingkang ngangsu kawruh
ngembangaken kabudayan utaminipun micara Basa Jawi.
B.
Rumusan
Masalah
1.
Punapa artosipun
micara ?
2.
Punapa artosipun
ningkataken kaprigelan pacaturan Basa Jawi ?
3.
Punapa mawon
warna – warninipun unggah – ungguhing Basa Jawi?
4.
Punapa caranipun
supadhos saged ningkataken kaprigelan pacaturan Basa Jawi ?
5.
Punapa
paedahipun nalika kita saged migunakaken Basa Jawi kanthi sae ?
C.
Tujuan Makalah
1.
Saged mengertosi
artosipun micara
2.
Saged mangertosi
artosipun ningkataken kaprigelan pacaturan Basa Jawi
3.
Saged mangertosi
warna – warninipun unggah – ungguhing Basa Jawi
4.
Saged mangertosi
caranipun supadhos saged ningkataken kaprigelan pacaturan Basa Jawi
5.
Saged mangertosi
paedahipun nalika kita saged migunakaken Basa Jawi kanthi sae
6.
Pamuda saged
micara basa jawi kanthi sae lan migunakaken basa jawi minangka basa padinan.
7.
Pamuda nggadahi
unggah-ungguh ingkang sae.
8.
Pamuda ndherek
nguri-uri budaya jawi.
BAB II
SURASA
A.
Artosipun Micara
1. Micara inggih punika salah sawijining ketrampilan
ngucapaken swara-swara artikulasi utawi tembung – tembung kagem ngaturaken
pikiran, ide, gagasan, lan raosipun manah. (Tarigan, 1993 : 15).
2.
Miturut Tarigan, dkk (1997 :
13), micara inggih punika ketrampilan ngaturaken pesan / kabar liwat basa lisan
dhumateng tiyang sanes.
3.
Mitutrut Wikipedia Indonesia, Micara inggih menika
kapinteran manungsa kagem nyuwara lan mratelakake panemu saking pikirannipun.
4.
Micara inggih punika proses individu kagem rembagan
kaliyan lingkungan masyarakat supadhos nepangaken piyambakipun minangka anggota
masyarakat (http://makalahdanskripsi.blogspot.com/2009/03).
5.
Micara inggih punika salah
bawa ingkang dipunsinauni wonten ing
lingkungan kulawarga, tetangga lan lingkungan sanesipun ingkan wonten ing
sakubenge papaan panggonan sakderenge mlebet sekolah.
Saengga saged dipunsimpulaken minangka micara inggih punika
ketrampilan kagem ngaturaken pikiran, ide, gagasan, utawi kabar liwat basa
lisan dhumateng tiyang sanes. Micara saged ngrembaka nalika dipunpraktekaken
saben dinten. Nalika ketrampilan basa jawi dipun latih saben dinten pramila
saged mundhak sae.
B.
Artosipun Ningkataken Kaprigelan Pacaturan Basa Jawi
Minggahaken Ketrampilan Micara Basa Jawi inggih menika usaha kagem
minggahaken ketrampilan rembagan kaliyan tiyang sanes migunakake Basa Jawi. Nalika
micara kaliyan tiyang sanes ugi wonten tatacaranipun. Tatacara niki asring
kasebut “unggah – ungguh Basa Jawi.”
C.
Maneka Warna Unggah –
Ungguh Basa Jawa
Unggah –
ungguhing Basa Jawa kaperang udakara dari 5 basa, yaiku :
1.
Basa Kasar
Katelah Basa Kasar amarga basa iki dipugunakake mligi dening wong
kang lagi nesu, srengen, wong kang nembe padu lan sakpanunggalane.
Tuladha : Kira –kira yen ora jegos yo ora usah ditandhangi.
2.
Basa Ngoko
Basa Ngoko yaiku basa kang dipigunakake tanpa kecampuran utawa
bebarengan karo basa krama, dene wujude ana 2 perangan, yaiku :
a.
Ngoko Lugu
Ngoko Lugu yaiku basa kang dipigunkake tanpa kecampuran tembung
krama babar pisan. Biasa digunakake marang :
1)
Sapadha – padha kang wis
akrab lan sakbarakan umure
2)
Marang wong kang kaprenah
enom.
3)
Biasa digunakake dening
bocah kang durung gadhuk pemikirane.
Tuladha : Kowe wingi ning endi, tak goleki kok ora ana.
b.
Ngoko Andhap
Ngoko Andhap yaiku basa ngoko kang kacampuran basa alus kang
gunane kanggo ngajani kang diajak guneman. Basa iki biasa digunakake :
1)
Marang sapadha – padha kang
kurang akrab
2)
Marang wong enom nanging
kuwih dhuwur drajate
3)
Priyayi marang priyayi sing
uwis akrab
4)
Bojone Priyayi marang sing
lanang.
Tuladha : “Aku yak melu ya pak yen arep tindak mrana.”
3.
Basa Madya
Basa Madya yaiku basa kang kaanggo ing antarane basa ngoko lan
basa krama, dene wujude tembung madya kang kaworan ngoko lan krama. Dene wujude
bisa kaperang dadi 3, yaiku :
a.
Madya Ngoko
Wujude basa madya ngoko yaiku
1)
Tembung madya kang dhuweni
ater – ater lan panambang ngoko
2)
Tembung ngoko
3)
Nyebut “dika” kanggo kowe,
“samang” kanggo sampeyan
Lumrahe
kanggo :
1)
Kanggo bakul padha bakul
2)
Priyayi marang andhahane
Tuladha :
Dika sampun nedha dereng ?
b.
Madyantara
Wujude Basa Madyantara yaiku
1)
Tembung madya kang dhuweni
ater – ater lan panambang ngoko
2)
Tembung ngoko
3)
Katenger seka tembung “Keng
Sliro.” Kanggo sampeyan.
Lumrahe
kanggo :
1)
Para priyayi sing wos kulina
2)
Bojone priyayi marang bojone
3)
Priyayi marang sedulere kang
kuwih tua nanging luwih cedhak pangkate.
Tuladha :
Sampeyan yo sidho tilik mrono ?
c.
Madya Krama
Wujude Basa Madya Krama yaiku
1)
Tembung madya kang dhuweni
ater – ater lan panambang ngoko
2)
Nganggo yembung krama la
krama inggil.
3)
Nganggo sebutan sampeyan
kanggo kowe.
Lumrahe
kanggo :
1)
Podho dhene priyayine lan
padha kulinane
2)
Bojon priyayi sing durung
ngoko
Tuladha
: mugi pangeran tansah memayungi tondak
sampeyan S
4.
Basa Krama
Basa Krama yaiku basa kang utamane dianggo kanggo ngajeni marang
sing diajak guneman. Kaperang dadi 4 yaiku
a.
Kramantara
Basa Kramantara yaiku basa kang wujude basa krama kang lugu. Dene
kanggone tumrap sapadha-padha utawi priyayi kang luwih dhuwur lan menang
drajate karo sing diajak guneman.
Tuladha : Para tamu sampun sami kondur sedaya
b.
Mudha Krama
Mudha Krama yaiku basa kang wujude ngajeni sing diajak guneman,
biasane tumrap wong enom marang wong kang luwih tuwa, batur menyang bendarane
kang dudu darah luhur, utawa pegawai menyang pimpinane.
Tuladha : Nuwun sewu, estunipun panjenengan badhe ngersakaken
menapa.
c.
Wredha Krama
Wredha Krama yaiku wujude basa kang ngajeni antarane wong tuwa
marang wong kang kaprenah enom, lan bisa wong tuwa marang sapadha – padhane.
Tuladha : Monggo katuren pinarak, wong ketingale sampun sayah.
d.
Krama Inggil
Krama Inggil Inggil yaiku basa kang tujuwane kanggo ngajeni banget
marang sing dijak guneman, meh padha karo basa Mudha Krama.
Dene wujude ana owah – owahaning panyebut kayata :
1)
/ -mu / dadi / kagungan
dalem /
2)
/ aku / dadi / abdi dalem
kawula / abdi dalem / adalem / dalem / kawula /
3)
/ kowe / dadi / panjengan
dalem / utawa / sampeyan dalem / menawa marang ratu /
Tuladha : Kula wastani panjenengan dalem sampun tindak kantor
e.
Krama Desa
Basa Krama Desa yaiku basa krama sing digunakake dening para
pawongan ing desa, tujuwane pengen ngurmati sing diajak guneman. Dene wujude
ana tembung krama kang dikramakake meneh ana uga kang nganggo tembung Krama
Inggil utawa malah nganggo Basa Kawi.
Tuladha : Ibu mboten teng griya sek kesah dumateng Bajul Kesupen
5.
Kedhaton
Basa Kedhaton yaiku basa kang kanggone mung ana kedhaton. Kaanggo
tumrap para sentono lan abdining ratu ing wektu seba ing ngarsane Ratu.
Tuladha : Jengandika punapi sampun mangertos pawartos puniki ?
D.
Caranipun Supadhos Saged Ningkataken Kaprigelan
Pacaturan Basa Jawi
Supadhos saged ningkataken kaprigelan pacaturan Basa
Jawi wonten sawetara cara ingkang saged dipunlampahi :
1.
Migunakaken
tembung – tembung kang kathah utawi mboten langsung
Tuladhane nalika kita arep nyebut tembung kuda utawa
jaran marang wong kang luwih tuwa, kita mboten saged nyebut basa kramanipun
jaran, saengga kita migunakake tembung – tembung kang kathah kagem nyebutake
ciri – cirinipun jaran, kayata gadhah sikil sekawan, buntut, nedha suket,
biyasanipun dipungunakake kagem dhokar utawi andhong.
2.
Migunakaken
tembung – tembung ingkang umum utawi sampun biasa
Nalika kita guneman kaliyan rencang utawi tiyang
sanes, sasagedipun migunakake tembung – tembung ingkang sampun umum lan sampun
biasa dipunagem. Kayata nalika kita badhe nyebut tiyang sanes ingkang raket
kita bisa nyebut “rencang” utawi “kanca”, ampun nyebut ngagem tembung “bathir”,
amargi tembung bathir mboten pathoso dipun ngertosi tiyang. Saksanesipun nalika
kita nyebut tembung “rencang” utawi “kanca” kathah tiyang ingkang mangertosi
artinipun.
3.
Migunakaken ekspresi
utawi alih kode
Ekspresi utawi alih kode saged mbantu nalika kita
badhe nyebut sawijining tembung. Tuladhanipun inggih menika nalika kita
mangertosi punapa aranipun sawijining barang, kita saged nunjuk barang kasebut.
Saengga tiyang ingkang dipunajak guneman saged mangertosi punapa ingkang badhe
kita aturaken.
4.
Dinten Basa Jawi
Dinten Basa Jawi artosipun inggih punika netepaken
salah satunggaling dinten pramila wonten ing dinten punika nalika kita
rerembagan kaliyan rencang, seherek, bapak, ibu, kaliyan tiyang sanes
migunakake Basa Jawi. Sakdherengipun sampun dipunsosialisasikake bilih nalika
dinten Kamis saksagedipun migunakake Basa Jawi kagem sesrawungan kaliyan tiyang
sanes.
5.
Pambiyasaan
micara migunakake Basa Jawi
Pambiasaan iki mujudake nalika kita rermbagan
kaliyan tiyang sanes, utaminipun nalika wonten ing lingkungan informal
sasagedipun micara migunakake Basa Jawi. Lingkungan informal menika kayata
wonten ing lingkungan kulawarga utawi lingkungan pasrawungan kaliyan rencang.
Wiwitanipun mboten punapa menawi migunakaken Basa Jawa ngoko, ananging nambah
dinten kalih latian migunakake basa krama utawi basa kang luwih alus. Nalika
kita sampun asring migunakake Basa Jawi, muga – muga kaprigelan pacaturan
migunakake Basa Jawi saged nambah sae.
E.
Paedahipun nalika kita saged migunakaken Basa Jawi
kanthi sae
Micara migunakaken Basa
Jawi satenanipun mboten gampil, kathah tembung – tembung ingkang mboten gampil
kagem dipunaturaken. Kedhah dilatih saben dinten lan dhados kebiyasaan. Micara saged ngrembaka nalika dipunpraktekake. Nalika ketrampilan
micara basa jawi dipunlatih saben dinten pramila saged mundhak sae.
Dene paedahipun nalika kita saged migunakaken Basa Jawi kanthi sae
inggih punika kita dipun anggep nggadhahi tata krama ingkang sae. Tata krama
menika mujudake ajining diri. Kathah tiyang ingkang nganggep menawi tiyang
ingkang saged micara migunakake unggah – ungguh basa inggih punika tiyang
ingkang nggadhahi sopan santun lan ngajeni dhumatheng tiyang sanes.
Nalika kita saged micara Basa Jawi, kita ugi tumut nguri – nguri
Budaya Jawi ingkang sampun saya ical, utaminipun kaprigelan pacaturan
migunakake Basa Jawi. Kita mangertosi sedaya menawi wonten ing jaman
globalisasi punika, kathah pemuda ingkang mboten trampil anggenipun micara Basa
Jawi.
Masalah punika dipunsebabake amargi pemuda luwih kasengsem nyinauni basa
manca kayata basa cina, basa inggris, basa perancis, basa jepang, basa korea,
tinimbang basanipun piyambak. Pramila tambah dangu sekedhik sanget tiyang
ingkang migunakake basa jawi minangka basa padinan. Saengga, nalika kita saged
micara Basa Jawi kanthi sae ateges kita ugi nguri – nguri Budaya Jawi.
BAB III
PANUTUP
A. Simpulan
1.
Micara inggih punika
ketrampilan kagem ngaturaken pikiran, ide, gagasan, utawi kabar liwat basa
lisan dhumateng tiyang sanes.
2.
Minggahaken Ketrampilan
Micara Basa Jawi inggih menika usaha kagem minggahaken ketrampilan rembagan
kaliyan tiyang sanes migunakake Basa Jawi.
3.
Unggah – ungguhing Basa Jawa
kaperang udakara dari 5 basa yaiku Basa Kasar, Basa Ngoko, Basa Madya, Basa
Krama lan Kedhaton.
4.
Caranipun supadhos saged ningkataken
kaprigelan pacaturan micara Basa Jawi inggih punika migunakaken tembung – tembung kang kathah utawi
mboten langsung ; migunakaken tembung – tembung ingkang umum utawi sampun biasa
; migunakaken ekspresi utawi alih kode ; Dinten Basa Jawi ; lan uga pambiyasaan
micara migunakake Basa Jawi.
5.
Paedahipun nalika kita saged
migunakaken Basa Jawi kanthi sae inggih punika kita dipun anggep nggadhahi tata
krama ingkang sae. Tata krama menika mujudake ajining diri. Kathah tiyang
ingkang nganggep menawi tiyang ingkang saged micara migunakake unggah – ungguh
basa inggih punika tiyang ingkang nggadhahi sopan santun lan ngajeni dhumatheng
tiyang sanes.
B.
Urun Rembug
Sasagedipun wiwit alit kita sampun biyasa migunakake Basa Jawi
kagem basa paadinan. Saengga kita saged trampil pramila migunakake Basa Jawi.
Ingkang kaping kalih inggih punika
dipunsosialisasikaken menawi dinten Kamis Dinten
Basa Jawi dipuntetepaken minangka wonten ing dinten punika nalika kita
rerembagan kaliyan rencang, seherek, bapak, ibu, kaliyan tiyang sanes
migunakake Basa Jawi.
DAFTAR PUSTAKA
Jakarta
0 komentar:
Posting Komentar